GIẢI HUYỀN THOẠI HÙNG VƯƠNG - Chu Mộng Long

(Bài viết không có ý gì khác ngoài phân tích khoa học một hiện tượng)

1. LỄ CÚNG HAY CHỈ LÀ HỘI HÈ?

Trong bản tin của VTV về ngày giỗ tổ Hùng Vương, tôi quan tâm đến 2 sự kiện, cũng là điểm nhấn có chủ đích của VTV: 1) sự kiện Cụ Tổng dâng hương xong bước ra vạch rào chắn chìa tay cho dân bắt, và 2) sự kiện các hotgirls mặc áo dây hở nách và quần đùi sát bẹn đi dự hội. Sự kiện 1 được VTV ca ngợi như một vẻ đẹp thiêng liêng và cao cả, trong khi sự kiện 2 lại phê phán như một nét xấu của thanh niên hiện đại.

Dù muốn hay không, VTV cũng chỉ là cơ quan tuyên truyền của quyền lực, mặc dù lâu nay vẫn cố thoát danh vai trò công cụ của mình và tự đồng nhất với văn hóa đại chúng. Hai từ “thoát danh” và “tự đồng nhất” tôi mượn của Roland Barthes khi giải huyền thoại tư sản.(Xem "Những huyền thoại" của R.Barthes, Nxb Tri thức).

Vì là công cụ của quyền lực, cho nên hiển nhiên VTV phải tuyên truyền có định hướng, đúng tôn chỉ, khỏi phải chối cãi. Nó phải ngợi ca cái này và phê phán cái kia trong mục tiêu cần định hướng và cũng là trách nhiệm vinh quang của nó.

Tuy nhiên, một khi trách nhiệm vinh quang vượt lên trên định hướng đã nảy sinh nghịch lí nằm ngoài định hướng. Trong lúc nhắm vào sự ngợi ca hình ảnh thiêng liêng của Cụ Tổng, VTV đã quên mất Cụ Tổ. Dâng hương Cụ Tổ là nội dung chính của lễ hội, nhưng không có hình ảnh nào ghi lại đám đông triệu người này đã trào lên làm việc ấy. Té ra, hàng triệu người trào lên ào ào không phải để tranh nhau dâng hương mà để được nắm tay Cụ Tổng. Đây không phải là suy diễn vô căn cứ, tùy tiện. Bởi vì, nếu là để dâng hương, người ta phải tôn trọng nghi thức tế lễ trong trật tự. Sự vô trật tự chỉ có thể là sản phẩm nằm ngoài mọi nghi thức truyền thống, sản phẩm của fan cuồng hiện đại mà ta vẫn thường thấy.

Thế giới hiện đại vẫn có huyền thoại và vẫn có thần tượng, nhưng nó không cần những nghi thức tôn nghiêm. Và như vậy, huyền thoại về Cụ Tổ đã biến thành huyền thoại về Cụ Tổng. Trong toàn bộ bản tin của VTV, người ta chỉ nhìn thấy hình ảnh thiêng liêng của Cụ Tổng mà không thấy các Cụ Tổ ở đâu. Nói cách khác, hình ảnh lồng lộng của Cụ Tổng đã làm lu mờ cả 18 đời Cụ Tổ.

Giây phút “đứng hình” của ống kính về hình ảnh của Cụ Tổng đã đưa Cụ Tổng vào bất tử!

Đến đây, chúng ta không thể không móc sang sự kiện thứ 2. Nhìn clip, không thể phủ nhận đội quân của VTV ngoài việc đi theo ghi hình Cụ Tổng còn có một đội quân phái sinh đi lùng ghi hình những hotgirls. Tính chất đối lập nhị nguyên trong định hướng tuyên truyền thể hiện khá rõ: trong lúc ngợi ca cái này thì phải phê phán cái kia. Thay bằng ghi lại chi tiết sự mất trật tự của đám đông khi ào lên tranh nhau nắm tay Cụ Tổng thì họ phải đưa ống kính vào nách hay bẹn của các cô gái không thuộc đám đông này. Trong clip, rõ ràng là những cô gái này thuộc thiểu số và rất ngoài lề, bởi vì không thấy em nào tranh nhau chen vào nắm tay Cụ Tổng. Khi gạt nhóm thiểu số này ra ngoại biên, VTV lại đặc biệt quan tâm ngược lại đến chuyện dâng hương. Họ chặn đường, họ dí micro vào mồm phỏng vấn cưỡng bức, rằng các em đến dâng hương Cụ Tổ mà tại sao ăn mặc hở hang thế này, các em không sợ tổ tiên trách phạt sao? Và thật chưng hửng khi các em nói hồn nhiên, rằng chúng em đi hội chứ không đi dâng hương!!!

Không dâng hương, tức chỉ đi hội thì không phải tuân theo nghi thức! Quá chuẩn!

Bất cứ sự hồn nhiên nào tự nó cũng biểu hiện đầy đủ sự chân thật nhất. Sự thật không có giỗ ai cả, vì tổ tiên chỉ cần ba đời trở lên đã không còn ai nhớ huống nữa là ông tổ trong mờ mịt. Ngày 10 tháng 3 chỉ là ngày hội do ai đó đặt ra và thành tập tục để ngợi ca quyền lực. Và đáp lại là cả triệu người, lớn có bé có, kín đáo có, sexy có kéo nhau đến để vui chơi, còn sùng bái quyền lực hay không tùy thuộc vào động cơ vui chơi. Không khí hội hè là không khí bình đẳng không phân biệt. Việc nắm tay Cụ Tổng không theo nghi thức cũng tương đương như việc các hotgirls ăn mặc mát mẻ không theo chuẩn mực nào. Tất cả đều là niềm vui. Khác chăng là bên này vui để mong có thưởng, còn bên kia thì hoàn toàn vô tư!

2. AI LÀ CỤ TỔ?

Khẳng định nhanh và dứt khoát ngay từ đầu: Tổ là một ước lệ. Ước lệ này thường chỉ thấy ở một số dân tộc thích sùng bái quá khứ, lấy quá khứ đắp đổi cho hiện tại. Một khi ước lệ được hình thành lâu đời, người ta mặc nhiên đó là sự thật và không ai tra vấn, truy nguyên hoặc chứng minh, diễn giải thêm.

Nói cách khác, Tổ là một huyền thoại được tạo ra trong một thời điểm nào đó và bởi một nhu cầu nào đó.

Do huyền thoại chỉ được xác tín mà không cần chứng minh, cho nên người Việt lâu nay vẫn mặc nhiên các vua Hùng là Cụ Tổ của mình. Vậy là ta có 18 Cụ Tổ theo phép dùng số 9 của nhà Phật nhân 2. Người ta cố tình kéo dài cuộc đời và sự nghiệp các Cụ, mỗi Cụ trị vì từ 200 năm đến 700 năm để biến thành thời gian vĩnh cửu, ngôn ngữ hiện đại là muôn năm.

Tất nhiên, có kéo dài kiểu gì thì vẫn không thể lấp hết cái vô hạn của thời gian. Cho nên đến lúc trẻ con khi nghe chuyện cũng phải hỏi: Ai đã sinh ra các vua Hùng? Và cũng tất nhiên, người kể chuyện sẽ không khó trả lời khi nối dài thêm thời gian bằng cách đẩy lùi vào quá khứ xa hơn: đó là Lạc Long Quân và Âu Cơ. Vậy là các vua Hùng chỉ là Sơ Tổ? Khái niệm Tổ Tiên mang nghĩa là Tổ đầu tiên được ấn định cho Lạc Long Quân và Âu Cơ. Vậy là cứ thế thêm vào một ngày giỗ nữa. Ngoài giỗ tổ Hùng Vương, dân ta có ngày giỗ Tổ Mẫu Âu Cơ và Tổ Phụ Lạc Long Quân. Hết chuyện. Trẻ em thì không còn sức hỏi thêm.

Nhưng mà này, Rồng, Tiên cũng chết hay sao mà có giỗ? Huyền thoại tự nó mắc kẹt trong trò chơi của nó chứ không cần tra vấn thêm.

Mà có hỏi thêm thì, nào có Lộc Tục, Đế Lai, xa hơn nữa sẽ gọi ra Thần Nông, Hoàng Đế… Mà mấy ông này thì quá xa lạ, ở đâu bên kia giới tuyến, cho nên khỏi giỗ, mặc dù Tổ này còn nguyên thủy hơn Tổ Phụ và Tổ Mẫu được giỗ. Không chấp nhận chơi trò truy vấn đến cùng, huyền thoại phủ lên câu chuyện của mình một lớp sương mù dày đặc, thế là xong.

Như vậy, đúng nghĩa Tổ Tiên là người đầu tiên sinh ra chúng ta phải là… không ai cả!

Chẳng qua người này liên tục thay thế cho người kia trong chuỗi vô hạn của thời gian. Cho nên Cụ Hồ rất thông minh khi đặt vấn đề bình đẳng quan hệ xưa nay: các Vua Hùng có công dựng nước, con cháu chúng ta có công giữ nước. Chẳng phải khi Tố Hữu viết: "Bác Hồ là vị Cha chung..." các nhà thơ và mọi người đã mặc định Bác là Tổ đó sao? Rõ ràng, đến một lúc nào đó, chính chúng ta bị đẩy lùi vào quá khứ và chúng ta ắt thành Tổ. Tất nhiên, không phải ai cũng thành Tổ mà phải là người được lựa chọn, nói theo dân gian là "so bó đũa chọn cột cờ". Người đó thường là người đứng đầu được sùng bái. Biết đâu sau này Cụ Tổng thành Cụ Tổ, điều này không có gì trái với logic huyền thoại.

Huyền thoại kiến tạo lịch sử nhưng cũng chơi trò phá hủy lịch sử. Trong lúc nhấn mạnh vào các Vua Hùng, nó phải hủy vết tích trước đó là ai sinh ra các Vua Hùng. Lạc Long Quân, Âu Cơ chỉ còn là vết mờ để bào chữa cho một khiếm khuyết, và cứ thế, trước Lạc Long Quân, Âu Cơ là ai nữa thì mù tịt!

Giải huyền thoại, theo R.Barthes, không đồng nghĩa với phá bỏ lịch sử, như nhóm Chu Giang, Đông La, Phong Lê to mồm chụp mũ, mà khôi phục lịch sử, làm hiện ra các vết mờ ẩn giấu bên trong trò chơi kiến tạo của nó.

Nhưng lịch sử là cái gì vậy? Nó là sự thật, nhưng chẳng là gì cả. Bởi vì sự thật lịch sử luôn là miếng mồi của huyền thoại, nó bị lợi dụng và bị nuốt chửng trong cõi huyền ảo mông lung. Sự thật thường dễ bị tiêu hóa, bay hơi, trong khi huyền thoại thì tồn tại lâu bền trước khi bị huyền thoại sau đó đè lấp.

Việc VTV nhấn mạnh hình ảnh nổi bật của Cụ Tổng trong lễ hội Đền Hùng dự báo mấy ngàn năm sau các Vua Hùng sẽ bị mờ nhạt hay lãng quên hẳn là một tất yếu. Không chỉ là trò chơi huyền thoại mà xét đến cùng, cuộc sống cũng vận động theo cách ấy. Tôi dám chắc số đông đi dự hội quan tâm về Cụ Tổng hơn là dâng hương cho Cụ Tổ. Họ cần Cụ Tổng hơn! Ai chê trách trong trường hợp này là thù địch, phản động, vì đã cố tình phủ nhận hiện tại và đi ngược lịch sử!

3. VÌ SAO TRĂM ĐỨA CON CỦA TỔ MẪU ÂU CƠ ĐỀU LÀ CON TRAI?

Ở phần 2 tôi nhấn mạnh: Huyền thoại kiến tạo lịch sử nhưng cũng chơi trò phá hủy lịch sử. Cái ra đời sau đè lấp lên cái trước, xóa mờ, tiêu hủy tất cả để cưỡng lại sự truy nguyên. Hệ quả, nó xác tín một sự thật không thể bàn cãi, rằng đó là sự thật và người nghe không cần điều tra sự thật.

Phải cả nghìn năm qua, người ta tin tưởng và tự hào về nòi giống Rồng Tiên của mình thì huyền thoại về cái bọc trứng mới tồn tại lâu bền đến cỡ… không ai dám giải thiêng.

Bây giờ thử đặt dấu hỏi: Vì sao một trăm đứa con của Tổ Mẫu Âu Cơ toàn là con trai?

Cứ cho cái thời hồng hoang ấy, Rồng Tiên thì phải đẻ trứng là hợp lí đi, nhưng một trăm đứa con trai được nở ra từ một bọc đó được cho là những người Việt đầu tiên thì thật vô lí, trừ phi những người này lưỡng tính. Chẳng lẽ họ tự lấy nhau rồi sinh con đẻ cái về sau?

Huyền thoại che giấu sự thật nhưng vẫn lộ ra cái vết mờ của sự thật. Rành rành là trong huyền thoại này nói, trước khi Lạc Long Quân và Âu Cơ đến đây lấy nhau, mảnh đất này đã từng có con người sinh sống chứ không hề là đất hoang. Huyền thoại khoe chuyện Lạc Long Quân đánh quái vật cứu dân chài, dạy dân làm nhà sàn chống thú dữ, Âu Cơ dạy dân trồng trọt, hái lượm. Vậy những người dân ấy là ai? Rõ là cả Lạc Long Quân lẫn Âu Cơ không phải là người sở tại. Lạc Long Quân gốc ở Động Đình, Hồ Nam, Âu Cơ con của Đế Lai theo đoàn quân tận phương Bắc tràn xuống. Đó có phải là sự thật lịch sử mà dư ảnh là những cuộc xâm lăng đã hắt bóng lên huyền thoại?

Điều này càng khẳng định chắc chắn Tổ tiên của người Việt, trên chính đất Việt này, không phải là 2 vị Tổ Mẫu Tổ Phụ kia! Và cũng khẳng định chắc chắn luôn, huyền thoại cái bọc trứng không phải là huyền thoại của chính người Việt sở tại.

Không ai hỏi, tại sao thời Hùng chưa có chữ viết mà tên các ông toàn mang chữ nghĩa Tàu: Hùng Hiền Vương, Hùng Lân Vương, Hùng Vũ Vương… Tôi chắc chắn huyền thoại này đã được sáng chế xa lắm là từ trong lần Bắc thuộc đầu tiên, tức sau Sĩ Nhiếp.

Huyền thoại là sản phẩm của kẻ mạnh áp đặt lên kẻ yếu. Nó chỉ mang lại niềm tin ngây thơ chứ không là sản phẩm của tư duy ngây thơ. Cái gọi là dân gian chỉ là cái loa tuyên truyền khi lòng tin ngây thơ bị đánh cắp.

Điều này có thể cắt nghĩa về một sự kiến tạo vô lí của cái bọc trứng nở ra toàn con trai. Thì ra các chàng trai này không lưỡng tính mà đảm bảo hotboy 100%. Họ lấy vợ, sinh con với người dân sở tại để đẻ ra những đứa con mà huyền thoại đã trộn chung thành một dòng máu với cái họ gọi là họ Hùng. Dấu tích phụ quyền hay chủ nghĩa duy dương vật cùng với chiến tranh xâm lăng in đậm lên huyền thoại để đè lấp, tiêu hủy vai trò lịch sử của người phụ nữ và người dân sở tại, những Tổ tiên thật sự của người Việt. Cái bọc trứng của Rồng Tiên kia phải được bịa ra là nở toàn con trai, mang họ phương Bắc để đảm bảo một khả năng toàn trị cha truyền con nối. Một trăm đứa con được phong Lạc hầu, Lạc tướng trấn giữ khắp nơi để “nuôi dạy” và “thuần phục” con dân Việt.

Huyền thoại cấp cho con người bằng da bằng thịt một uy quyền tuyệt đối bằng cách khoác lên màu sắc thần quyền: 100 đứa con trai mang họ Hùng ấy thuộc nòi giống con Rồng cháu Tiên, tức mang sức mạnh vô địch của Thiên triều. Điều ấy có ý nghĩa tiêu hủy hoàn toàn những cuộc phản kháng. Đám dân sở tại từ chính cư trở thành ngụ cư, bị thống trị vĩnh viễn.

Huyền thoại cái bọc trứng tưởng đào sâu vào cội nguồn, nhưng hóa ra là sản phẩm vong thân và đồng hóa của một dân tộc bị cưỡng hiếp.

Cái bọc trứng là một sáng tạo hoàn hảo cho một chiến lược diễn ngôn: nó pha chế giữa những khác biệt: người và vật, thần tiên và người phàm, phương bắc và phương nam, ngoại bang và nội cư để đi đến một sự thống nhất thành đại cục. Mọi sự phản kháng, chia rẽ đều bị quy kết thành thù địch, phản động, thậm chí phản cội nguồn!

------------------

Hết chuyện! Cám ơn các bạn đã theo dõi. Tin hay không tùy các bạn!