Chương một
Tôi đến
AtêKa, an toàn khu (ATK) để làm báo Sự Thật đầu 1949. ATêKa, an toàn khu là gì?
Là căn cứ địa đầu não của Đảng cộng sản Đông Dương và chính phủ Việt Nam Dân Chủ
Cộng Hoà, nằm ở chân hai con đèo tên Re và So của dãy Núi Hồng chia đôi hai huyện
Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên và Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang.
Còn Sự Thật?
Tháng 12 năm 1945, Đảng Cộng Sản Đông Dương tuyên bố tự giải tán cùng với tờ
báo tiếng nói của nó, Cờ Giải Phóng. Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác (không cõng
kèm chủ nghĩa Lê-nin) bèn ra đời cùng báo Sự Thật. Đây là một vận động trái
khoáy ngược chiều cực kỳ hiếm mà lúc ấy tôi chưa biết: vừa giành chính quyền để
nổi nênh thì Ðảng đã lập tức “thoái trào” phải rút vào bí mật, giấu tiếng, ẩn
danh như chưa từng bao giờ. Con ruồi đậu xuống má rồi bay đi ta còn hay thế
nhưng nghịch lý tày trời này hầu như ít ai thấy. Đẹp đẽ phô ra, xấu xa đậy lại,
Ðảng không hề kỷ niệm cái sự kiện tự nó đánh giá được đủ hết giá trị thật của Ðảng
ngày mới ra mắt dân này bao giờ. Trong khi nồng nàn tưởng nhớ những Xô viết Nghệ
Tĩnh (thất bại), Nam Kỳ Khởi nghĩa (thất bại) v. v...
Tòa soạn báo
Sự Thật lúc ấy vẻn vẹn ba cây bút sắt: (Hà) Xuân Trường, thư ký tòa soạn, Quang
Đạm, Thép Mới (cựu binh làm từ báo Cờ Giải Phóng trước 1945). Và một cây bút
lông: Phan Kế An, tức Phan Kích hay Kịch, con cả cụ Phan Kế Toại, nguyên khâm
sai đại thần nay là bộ trưởng nội vụ, người ký tên đóng dấu nổi vào thẻ nhà báo
của tôi. Trong thẻ này, tôi đã chữa 19 tuổi thành 23. Vì sao? Thép Mới nói cái
thẻ này ngang với coupe - fil, “cắt chỉ,” của Pháp. Được phép vượt qua bất cứ
chặn giữ, kiểm soát nào. 19 tuổi thì có lẽ khó, tôi nghĩ. Và ăn gian.
Ai mách Thép
Mới cái thẻ báo chí thời Pháp thuộc cắt phăng mọi rào ngăn: Trường Chinh. Trong
mắt chúng tôi, Trường Chinh là cây bút luận chiến tài ba và nhà báo lỗi lạc.
Tự nhiên
nghĩ ngay vậy thì anh sẽ cho chúng tôi cái quyền cắt mạnh hơn cả thời Pháp mọi
ràng buộc cảnh sát tại hiện trường điều tra…
Tôi đến báo
đảng ngay sau khi nó vừa mở hai cuộc bút chiến lẫy lừng. Một giữa Trường Chinh
và Tô Ngọc Vân về văn nghệ có phục vụ chính trị và làm tuyên truyền không. Tô
Ngọc Vân phản đối. Một giữa Quang Đạm và Vũ Trọng Khánh về tòa án độc lập hay
không độc lập. Vũ Trọng Khánh đòi độc lập. (Lúc ấy Quốc tế phân công Đảng cộng
sản Pháp giúp đỡ Việt Cộng nên còn đậm ảnh hưởng phong cách cộng sản Pháp, tổng
bí thư hạ cố bút chiến với luật sư ngoài đảng hay mấy vị cầm đầu đảng chỉ đọc
tiếng Pháp, không đọc được tiếng Nga và tiếng Hoa)
Cùng một
phong trào chính trị rộng khắp đang được phản ánh lên báo: “cả nước lập công
chuẩn bị chúc mừng Đại nguyên soái Stalin Người Cha của các dân tộc, thượng thọ
bảy chục. Kẻ vừa đến nương bên bóng tổng bí thư là tôi ngỡ như mình đang được
hưởng ké một vầng hào quang rất đỗi tự hào.
Năm chục năm
sau, một hôm tôi hỏi Quang Đạm ấn tượng của anh về tôi hồi tôi mới đến báo đảng.
Anh đấm tôi một cái:
- Nhóc!
Nhóc - chưa
19 mà - đã không chút sợ sệt khi bữa đầu bước vào dẫy lán vắng tanh và lành lạnh
đặt bị cói xuống một sàn nứa lởm xởm mốc trắng như một cái lưỡi bệnh đầy tưa,
những cái tưa sẽ quấn kín lấy người mình sau một đêm nếu mình không cựa quậy. Lại
hơi rờn rợn với rừng kín mít bao quanh. Với ngọn Núi Hồng mà những đêm đại hàn,
sương tràn về như lũ sền sệt, cuồn cuộn chảy từ một con đập không thấy đỉnh ở
tít đen ngòm trên kia. Tôi thích thấy nó là khói hương từ hậu cung thượng ngàn
thả xuống. Vô thức tôi đã thánh cung hóa an toàn khu.
Thử thách đầu
tiên đến vào tối tiếp xúc Trường Chinh, Tổng bí thư và Chủ nhiệm báo. Tối ấy
sương Núi Hồng giấu kín mãi Trường Chinh cho tới khi anh chợt hiện ra ở trước mặt.
Lên sau tôi ít bữa nhưng nhiều tuổi hơn, một cán bộ Thái Bình được hỏi trước.
-
Dạ, em người Thái Bình..., em lên làm văn thư...
Tôi thấp thỏm
có được tổng bí thư hạ cố bắt tay hỏi không. Nhưng vướng víu nhất lúc ấy lại là
tôi sẽ xưng hô bằng gì. Một cảm giác bứt rứt gần như xui tôi lỉnh. Trường Chinh
tươi cười quay sang tôi:
- Vậy anh tre trẻ này là lính mới báo ta chứ?
- Vâng, tôi lên làm phóng viên báo Sự Thật
(đúng như nghị quyết điều động của Trưởng ban đảng vụ Lê Văn Lương đánh máy
trên giấy bản mỏng tanh nhưng dai. Năm 1951, “đảng vụ” (gọi theo cộng sản Pháp
chưa cướp chính quyền) mới đổi thành “tổ chức” (gọi theo Liên Xô đã có chính
quyền và thành trung ương của phong trào cộng sản quốc tế)
Một ánh ngạc
nhiên và thú vị trong mắt Trường Chinh. Bởi vẻ cưa đứt đục khoát và cái chữ
“tôi” anh ít nghe thấy ở những cái miệng còn hơi sữa chăng?
Thử thách đầu
này vượt tốt. Thử thách thứ hai hơi bị yếu. Sắp kỷ niệm ngày sinh Hồ Chí Minh,
báo có bài xã luận “Nhân ngày sinh nhật của Hồ Chủ Tịch -- Phải tăng cường đoàn
kết hơn nữa” của Trưởng ban tuyên truyền trung ương Lê Quang Đạo viết. Tôi mang
bài báo sang trường Nguyễn Ái Quốc cho Trường Chinh đang lên lớp ở đó duyệt.
Anh bảo tôi mệt, anh đọc tôi nghe. Tôi đọc. Được chừng mười dòng, anh bảo tôi đọc
lại từ đầu. Từ surtitre (tựa phụ). Anh có biết là gì không Tôi đáp là biết. Rồi
đọc đầu đề phụ Nhân ngày sinh nhật Hồ Chủ tịch...
Trường Chinh
giơ tay bảo ngừng. Rút chiếc Parker ra, anh đưa tôi bảo chữa đi.” Thấy cần chữa
đâu cứ chữa.”
Tôi ngồi đực
nhìn mãi công trình nghệ thuật là cái nắp bút mạ vàng 18 ca ra. Quá sức tưởng
tượng. Viết bằng bút Tổng bí thư! Rồi Tổng bí thư bảo chữa bài Trưởng ban tuyên
truyền trung ương viết! Mặc dù trưởng ban ghé ngủ đêm ở báo thường đòi nằm
chung với tôi rồi sờ sờ, lần lần. Tôi huých gỡ ra thì cười: “Thông cảm, bọn tớ ở
tù nó thành ra mất nết như thế rồi!” Tất nhiên tôi không chiếu cố tù cách mạng
khoản này được.
- Làm báo phải mạnh dạn phát hiện vấn đề, đề
xuất ý kiến - Trường Chinh nói. Anh thấy gì ở câu này không?
Tôi vẫn im lặng
thì nói:
- Sinh nhật là gì?
- Sinh nhật là ngày sinh.
Và thế là
thông nguồn, tôi nói tiếp luôn:
- Chữa lại thành nhân sinh nhật.
- Đúng! Có thể thay vào đó nào nhân dịp mừng
ngày sinh, nhân lễ sinh nhật, nhân kỷ niệm sinh nhật...
Trường Chinh
cầm bút giập đi chữ “nhật” thừa rồi kéo từ đó ra ngoài lề một đường thẳng mà
anh cho tận cùng bằng một con ốc sên, nói:
- Chữ tắt này là chữ "d" của chữ
deleitur, tiếng La Tinh có nghĩa là xóa.
Cái gì còn lại
của bài học Tổng bí thư trực tiếp dạy tôi buổi ngu ngơ nhập môn cái chiều đầu hạ
ngai ngái mùi rừng mới bắt nắng ấy? Tinh thần không sùng bái, tinh thần được
nhìn, phê phán, xây dựng y như Tổng bí thư. Dưới ánh sáng của dấu hiệu
deleitur. Phủ định, xóa bỏ. Mà nay trẻ con chúng dùng không biết bao nhiêu lần
trên máy tính.
Thử thách thứ
ba là bài báo đầu tiên. Lúc ấy vừa có cuộc bầu cử hội đồng nhân dân xã xong.
Trường Chinh nói báo phải có bài “tươi mát,” tức là có chất văn học, thuật lại
sự kiện này. Thép Mới, cây bút ký sự văn học đi Khu 3, tôi bị nhót ra thế mạng.
Không biết bầu
cử cụ thể nào, tôi bịa. Nhưng bài báo đặc biệt sinh động, chân thực. Có cả cô
gái Tày reo a lúi! trên đầu đẳng nhà sàn. Với tôi lúc ấy a lúi (ớ kìa) là thán
ngữ đáng yêu nhất. Ai nói a lúi đều là con gái mặt hoa da ngọc.
Sau đó, Trường
Chinh bảo cần một bài về tình quân dân. Lại tôi. Tôi dựng ra một vùng chiêm
trũng giáp vùng địch bị lụt, mùa màng ngập trắng, lúa sắp mọc mầm. Thì bộ đội về.
Kỳ tích xuất
hiện. Trắng đồng, sạch đồn… Họp điểm báo
hàng tuần, Trường Chinh khen tôi viết lôi cuốn. Nhưng tôi dùng sai chữ: phổng
phao lại viết thành phổng phang. Tôi cãi:
- Địa phương
ấy nói thế.
- Viện đến
tiếng địa phương thì hết bàn rồi... - Trường Chinh nói.
Chắc anh đã
thấy cái sừng dê cỏn trên trán tôi. Tôi liền rất xấu hổ. Nhận ra sai nhưng
không có gan nhận. Từ Khu ba, mẹ tôi gửi một thư lên. Không tem, nằm trong bị
cói giao liên đêm đêm vuợt đường 5, đường 6 khát máu.
“Mẹ rất yêu
cái tên Trần Đĩnh cộc. Con được vinh dự ở bên các vì sao sáng, con phải chịu
khó, ngoan, vâng lời. Mẹ cấm hút thuốc lá. Buồn mồm vào rừng bứt lá mà nhấm,
nghe không? Kèm một tấm ảnh đề ở lưng: “Xa xôi trăm dặm mẹ gửi lòng yêu thương
của mẹ và các em vào bức ảnh này. Ban tặng Trần Đĩnh.”
Tôi nặng lời
dặn đầu. Nhẹ lời sau. Thuốc lá mán dầy cộp và nhơm nhớp nhựa tôi quấn hai ba lá
thành một điếu xì gà gộc dài hai chục phân tây còn nguyên các cánh hoa cỏ, những
cánh hoa li ti trắng như những mã số khói loằng ngoằng một loài chim mật ghi
tri thức tông truyền mà tôi nuốt trộm. Còn những “vì sao sáng” thành hết Nam
Tào, Bắc Đẩu và tôi thì sẵn sàng hy sinh mình cho các ánh sáng thiêng liêng đó.
Đôi khi dựng ra những kịch bản ảo rất hiểm nghèo để tập xả thân…
Một nếp quen
gần thành kỷ luật của thời họat động chui lủi là mỗi người một bí danh. Cái bí
danh hết sức hấp dẫn, ai cũng loay hoay cả tháng kén tìm cho mình một cái: nó
cho anh một vận hội mới, nó cho ta sang trang, đổi đời thay phận cơ mà.
Chả hiểu sao
tôi dứt khoát không bí bầu gì cho mình cái danh nào cả. Tuy đôi khi cảm thấy
bên sườn trống chếnh thật!
Dạo đó ở
Ateka, an toàn khu không nói tới giai cấp với chủ nghĩa xã hội. “Giấc ngủ mười
năm” của Cụ Hồ mượn tên Trần Lực chỉ viết đến kháng chiến thắng lợi và đất nước
hạnh phúc chung chung. Ai rồ mà lại nói chủ nghĩa xã hội, cải cách ruộng đất,
thủ tiêu giai cấp? Để cho dân bỏ vào tề hết à? Về danh nghĩa Ðảng đã giải tán,
hoạt động trong bóng tối che chắn của chính quyền do đảng nắm chặt. Nội san của
đảng cũng chỉ nói đến “tổ chức” hay “đoàn thể” và người ta đã đăng lên đó một
chuyện vui: khi tuyên thệ trước ảnh Mác, Ăng - ghen, Lê-nin, Xít, “hội viên” bần
cố nông vừa thôi chui “cổng mù” và mới được “đoàn thể” kết nạp đã “bẩm thưa mấy
ông Tây rậm râu!”
Có thể nói
lúc đó, Atêka chưa gò ép dữ. Mà còn cho tôi hưởng một không khí dân chủ, thoải
mái nhất định. Dạy triết cho anh em quanh văn phòng trung ương, gồm cả báo đảng,
đến quy luật lượng đổi chất đổi, Trường Chinh giải thích bằng cái thực tiễn dễ
bập nhất vào đầu, cái thực tiễn đang quá ư khan hiếm và là mơ ước rộn rạo của hầu
hết.
Tức là giao
hợp. Những cái nhún nhảy vào ra (nhiều anh em ở đây chưa có vợ nhưng có thể tưởng
tượng ra, cái này không phải học mà). Trường Chinh rào trước, ấy là số lượng, số
lượng nhiều đến mức nào thì người khoái rủn tỉ lên và lúc ấy là chất đổi. Mọi
người cười rầm. Ngỡ chữ “rủn tỉ” chỉ kẻ phàm mới nói. Riêng cái cười Trường
Chinh lúc ấy còn ngụ thêm ý: này, đừng tưởng tôi kém cạnh đâu đấy nhé. Chả lẽ
tôi lại kê khai ra?
Đám cưới Võ,
người cần vụ Trường Chinh, tôi dự đến trót cho tới khi Trường Chinh bảo hai vợ
chồng mới cưới về. “Này, tôi bảo về nhưng mà giữ sức khỏe đấy nhá!” Cười thú vị
xong quay lại bảo tôi, khách còn lại cuối cùng ở “phòng khách” nhà anh: Thì
cũng dặn sách vở giáo điều thế thôi chứ tôi ấy à, mai bà Minh đây (chỉ vào vợ)
đẻ tối nay tôi vẫn jusqu’ au bout, - đến cùng” (giơ ngón tay trỏ lên bấm vào gốc
làm chừng.)
Trường Chinh
kể một chuyện khiến tôi cảm thêm anh. Pháp đánh vào căn cứ địa chân Núi Hồng,
giữa lúc Trường Chinh ở Bắc Cạn bị Pháp nhảy dù và anh đã bị kẹt trong một hầm
“tăng sê” có mái ở giữa thị xã đầy lính Pháp. Lính đã đứng ở miệng hầm gọi xuống:
“Ra đi, các quan trông thấy cả rồi...” Trường Chinh bảo hai mẹ con một bà cùng
nấp ở dưới hầm: “Bà ra là chúng hiếp cả hai mẹ con rồi giết...” Anh đã cho hết
giấy tờ trong người nhai nát rồi nuốt, chuẩn bị hô hai khẩu hiệu: Việt Nam độc
lập muôn năm! Đảng cộng sản Đông Dương muôn năm. (Lúc ấy chưa phú quý nên chưa
có lệ lễ nghĩa hô Hồ Chủ Tịch muôn năm!) Đợi đêm tối Trường Chinh xuyên rừng mò
về chân Núi Hồng thì Trung ương đã dạt cả sang Bắc Sơn - Đình Cả. Pháp theo sát
nút. Linh hồn của kháng chiến thoát trong đường tơ kẽ tóc. Nhưng con chó bécgiê thuộc Tiểu đoàn 51 tiền thân Trung đoàn Thủ đô, con nuôi báo Sự Thật tặng Cụ
Hồ đã bị hổ vồ.
Trong khi
trên đường sang Bắc Sơn, nơi đã được Văn Cao cho sắc chàm pha màu gió, buồn
tình, bọn Phan Kế An bắn súng cao su phá tổ ong rừng và cả đoàn của Thường vụ
Trung ương chạy Tây liền bị ong rừng đuổi đánh. Lê Văn Lương - trưởng ban đảng
vụ kiêm công việc như thường trực Ban bí thư bây giờ - chui đầu vào một bao tải
thoát nạn phần nào.
Hoàng Quốc Vỉệt
bị nặng nhất. Ông cứ vừa thúc ngựa tế vừa tế đứa nào mất dạy, vô kỷ luật... và
ong theo luồng gió hút cứ nhè ông. (Sử sách xưa chép chuyện quân khởi nghĩa Lam
Sơn chạy trốn phải rúc vào bụi rậm, quân Minh lao dáo theo chứ nay sử cách mạng
cấm ghi mặt trái của chiến thắng...)
Qua trận
ong, Thường vụ Trung ương đảng vừa sang tới Bắc Sơn thì Pháp nhảy dù tại trận
và đổ quân từ Lạng Sơn xuống. Thường vụ lại vội lui giật trở về chân Núi Hồng.
Thời gian
này, Cụ Hồ gọn nhẹ ra đi cấp tốc, bỏ rơi đại tá hàng binh Đức, Nguyễn Dân được
lệnh hộ tống Cụ. Tiểu đoàn trưởng Vũ Lăng ở dưới quyền chỉ huy của viên đại tá
nước ngoài này. Thời ấy ý thức “vô sản một nhà” còn mạnh nên hàng binh được
phong đại tá và giao trọng trách phò Chủ tịch nước chạy giặc.
Thoát hiểm ở
Bắc Cạn về, vừa hay gặp lại Trung ương dạt sang Bắc Sơn quay lui, Trường Chinh
ngồi ngay ở bên đường (đầy vết giày đinh Pháp) suy nghĩ. Địch vây lùng như nhìn
thấy mọi ngả tung toé chạy giặc của đầu não kháng chiến.
Tình hình
quá nước sôi lửa bỏng. Nhưng đám Thép Mới, Phạm Văn Khoa, Triện Triệu... vẫn cứ
đùa tán ầm ầm. Trường Chinh nghiêm giọng gọi Thép Mới đến:
- Anh Hồng, thích
vui vẻ trẻ trung thì anh có thể về Hà Nội!
Thép Mới
nghiêm mặt đáp:
- Thưa anh, tôi nghĩ làm cách mạng thì dù tình huống nào ta
cũng phải lạc quan vui vẻ chứ anh?
Trường Chinh
lặng một lát rồi nói:
- Anh nói đúng nhưng tôi đang cần yên tĩnh, các anh giúp
tôi ra xa ngoài kia tán có được không?
Tổng bí thư
bớt không gian tư duy chính trị để chia cho cấp dưới không gian du hí. Lúc ấy
chế độ trứng nước, người hiếm của kiệm, ngày mai vẫn là ẩn số lớn, lợi ích vật
chất không hơn thua nhau mấy, lương lậu chưa có, cơm ăn áo mặc cơ bản bình đẳng,
đảng chưa thể ngoài điều lệ lại giấm ớt phụ gia 19 điều cấm với đảng viên. (Và
qua việc đảng viên vui nhận 19 khoản cấm đoán vô lý, đủ thấy lợi đã đến với đảng
viên lớn tới mức nào.)
Tấm áo sang
nhất lúc đó ở căn cứ địa là hai chiếc blu-dông Mỹ bằng gabácđin, chiến lợi phẩm
Trung đoàn Thủ đô biếu Cụ Hồ và Trường Chinh. Cụ còn có khoản rượu thuốc do
Lang Bách, cũng lão thành cách mạng, bạn thân của Kỳ Vân, dưới trướng Nguyễn
Lương Bằng pha chế. Lang Bách mang rượu đến tiến Cụ thường hay qua tòa soạn báo
Sự Thật tán gẫu. Có khi còn hỏi: “Có cậu nào muốn thử không, tớ sớt cho một tí?
Một chén thôi là có thể bỏ cơm cả ngày!” Không anh nào dám sớt lấy một ít rượu
thiêng.
Cho đến đầu
năm 1949 Atêka vẫn chưa có bệnh viện. Trường Chinh đi công việc qua Đại Từ thường
mua thuốc chống sốt rét quinacrin dân tản cư bán lẻ trên mẹt ở bên đường rồi về
trao cho văn phòng trung ương phát cho người ốm.
Phải nói đến
một thiết chế rất đặc biệt: “Nhà hạnh phúc” một hai gian nhà dành riêng cho người
ở cơ quan tiếp vợ hay chồng ở nơi khác đến.
Nhà hạnh
phúc ra đời có lẽ là nhờ Trường Chinh. Một hôm anh lắc đầu nói với chúng tôi:
“Ai lại anh Dương Đức Hiền, Tổng thư ký đảng Dân Chủ đến thăm vợ ở Phụ Vận (đảng
đoàn Hội phụ nữ) mà phải đưa nhau ra rừng, một cụ phụ lão bắt gặp cứ kêu khắp bản
lên là ôi thương tụi cán bộ quá, đè nhau ở lưng đồi thế kia. Nghe đâu anh Hiền
lại còn ngóc đầu “chào cụ!” nữa chứ, cho đúng kỷ luật dân vận đi thưa gặp chào!
Vì thế “Nhà hạnh phúc” bèn xuất hiện.
Một dạo chúng
tôi ở Đồi A1, chung với ban kỉểm tra của Trần Đăng Ninh và ban kinh tài của
Nguyễn Lương Bằng.
Tắm giếng,
giỡn nhau cách tôi năm mét, Ninh hay bóp vú Sao Đỏ rồi kêu: “Béo nhỉ! Lấy vợ
không? Thôi, lấy đi, nằm với vợ mùa đông thì ấm, mùa hè thì mát.”
Một sáng
mưa, trên đỉnh đồi nhìn xuống bếp dưới chân đồi, chúng tôi thấy Dương Đức Hiền
đang ngồi xổm sưởi bèn vội xuống mời lên nhưng Hiền từ chối. Hôm ấy có việc thỉnh
thị Trường Chinh, anh ghé bếp báo đảng lánh mưa. Tổng bí thư Đảng Cộng Sản trao
việc cho Tổng thư ký Đảng Dân Chủ còn lương thì tài vụ của Nguyễn Lương Bằng cấp.
Cấp cả văn phòng phẩm - bao nhiêu giấy, mấy ngòi bút sắt, bút chì… Chả ai thấy
Đảng Dân Chủ là chuyện cây kiểng sất cả.
Thép Mới nổi
tiếng ở Atêka về phương châm anh tự đặt ra để răn mình: “mù, què, câm, điếc.”
Cưỡng lại kỷ luật đang bắt đầu đi vào nề nếp sau khi cuốn “Bàn về tu dưỡng của
người cộng sản” của Lưu Thiếu Kỳ được dịch và học tập rộng rãi.
Quyển tu dưỡng
đảng viên này dạy đảng viên tuyệt đối trung thành với đảng cùng gìn giữ kỷ luật,
tóm lại hãy quên cá nhân đi. Tôi nhớ nhất chuyện một số người hỏi Lê-nin vào Đảng
Xã Hội Dân Chủ Nga của Plékhanov rồi phá nó để lập Đảng Cộng sản Bon-sơ-vích
thì có là chống đảng không, Lưu Thiếu Kỳ giải thích: không, bởi đó là Lê-nin
còn anh thì chống đảng vì không là Lê-nin!
Một sáng sớm,
Thép Mới và tôi, đứa chai rượu, đứa chai tương (tuột mất nút lá chuối, tôi phải
bịt bằng ngón tay cái) đi đến một quán thịt chó trên đường sang Bộ tổng tư lệnh.
Chợt có tiếng vó ngựa trước mặt. Thép Mới đánh nhoáng đã rúc vào bụi mua ven đường
đầy sương long lanh. Một người cưỡi ngựa đi tới, mắt đen quăng quắc nhìn tôi đứng
đực ngó lại ông vì tôi mải để ý đến bộ ria mép chải chuốt đen ánh, hệt một vật
trang sức trên mặt. Ngựa khuất, Thép Mới ở trong bụi mua chui ra: - Xừ Hoàng Quốc
Việt… Tổ sư chụp mũ. Hắc lắm. Tao gọi cái điếu cày là ba-dô-ca mà xừ đến đâu
cũng đem ra nhiếc: Giai cấp công nhân đổ máu với nước mắt ra mới chế được thứ
vũ khí lợi hại thế mà có người ví là cái điếu cày!
Lúc ấy tôi mới
thấy ở đầu bản phía trước trắng muốt nguy nga một cây mai đang rộ hoa. Màu mai
trắng ngỡ như đang bọc kín lấy cái bản này vào trong một vùng khí riêng thuần
khiết. Chợt nghĩ dân bản này chắc phải là nghệ sĩ hết. Mới biết dựng lên bản kỳ,
cây cờ của bản, quá đẹp này.
Một dạo Phan
Kế An ngày ngày đến vẽ Cụ Hồ. Một chiều về sớm hơn, An nói: “À, cái Z tự nhiên
mang ba lô, chăn chiếu đến chỗ Ông Cụ, tớ được xua về sớm. Vài tháng sau, An lại
về muộn. Hỏi vì sao thì An nói không thấy Z. đến nữa.” chắc máy Cụ yếu!” , giải
đáp thuần túy sinh học. Không tính đến sở thích, gu của cụ.
Hồi đó, nhiều
cộng tác viên tên tuổi như Nguyễn Khánh Toàn, Trần Văn Giàu, Xuân Thủy, chủ nhiệm
báo Cứu Quốc v.v… hay lui tới Sự Thật. Cái tiền sảnh kề bên Tổng bí thư này là
nơi các vị được nói năng thoải mái nhất, không sợ lộ bí mật, bô báo. Có mấy vị
thường kể chuyện học ở Liên Xô.
Một hôm đi tắt
về báo, qua sau dẫy chuồng xí của Văn phòng Tổng bí thư, tôi nghe thấy tiếng Lê
Đạt, thư ký văn hóa văn nghệ của Trường Chinh láu táu nói rất to ở trong đó.
Lát sau, tôi hỏi Đạt: - “Cao đàm khoát luận gì trong chuồng xí thế mày?” Đạt cười:
- “À, ngồi cạnh ông Thận, ông ấy hỏi ý kiến về bài Trần Văn Giàu viết về nhất
nguyên, nhị nguyên trong triết học ở trên báo chúng mày...”
Nên chú
thích: chuồng xí là một dẫy ba ngăn có liếp nứa che chắn từ vai xuống cho nên nếu
ai đó cần “lên gân” thì thường phải quay mặt đi cho người ngồi bên không thấy
mình đang quá vất vả vận dụng nội lực. Ít nhất đó cũng là chỗ không dung túng
cho người ta che giấu hẳn thái độ.
Đầu 1949,
Trường Chinh tuyển thư ký phụ trách văn hóa văn nghệ. Lê Đạt học ở trường luật
được đưa về. Vừa tới trướng phủ, vừa nhất kiến tổng bí thư, Đạt đã liền trái ý.
Để thử sức thư ký mới, Trường Chinh đưa cho Lê Đạt quyển Le culte de l’ homme của
Jacques Ducour, cộng sản Pháp: - Ông này bàn về thờ phụng con người, anh đọc
xong nói lại nhận xét của anh với tôi.
Hai hôm sau
Đạt nói: - Thưa anh, tôi thấy không nên dùng chữ thờ phụng con người.
- Vì sao?
- Tôi cũng
chưa nói được rõ nhưng có lẽ nên nói tu dưỡng, vun xới, vun trồng gì đó.
Đang cần thờ
phụng con người, Trường Chinh nạp ngay kẻ lần đầu ngỏ lời đã nói trái. Qua mười
năm, có kim chỉ nam, ông đánh tơi tả kẻ muốn vun trồng con người, dám nói đến
nhân văn.
Lâu về sau,
một lần nhắc lại chuyện này, Đạt nói:
- Lúc mình chả có gì giúp nước mấy thì
các ông ấy dùng. Lúc mình có nhiều cái để giúp thì các ông ấy nện.
Trở lại chuyện
mấy vị lý luận sừng sỏ Trần Văn Giàu, Nguyễn Khánh Toàn… của đảng hay tạt Sự Thật
tán. Cán bộ nói chung thường độc thân, vấn đề sinh lý nổi lên ám ảnh. Một bữa một
vị (cho miễn nói tên) nói chuyện khi học ở Liên Xô cua gái Liên Xô thế nào.
Này, tóc màu gì thì lông ở chỗ ấy cũng mầu ấy, thế chứ, có đứa như nghịch đem cả
một cái mai cua bể luộc đỏ au úp vào... Rồi lại nói Ông Bác chit m nạ dòng. “Sao lại thế?” Thấy bác
dại, chúng tôi kêu lên. Thì được giải thích: “Thế là Bác khôn, nạ dòng thì đơ ray ra hậu sự ...”
Nhiều vị
thèm lấy vợ bé. Nêu cả danh tính các đối tượng trong mơ ra. Rồi kể tiếu lâm. Những
chuyện làm giậm giật hết chân tay đã thành một mục giải trí công cộng. Hội nghị
hễ nghỉ giải lao lại tán chuyện tiếu lâm. Ngay tại hội trường.
Họp Quốc hội,
đại biểu mắc màn ngủ liền nhau trên sạp nứa dài chừng mươi mười lăm mét, khuya
Nguyễn Hữu Đang vào lầm màn linh mục T, thân sĩ kháng chiến nổi tiếng. Nguyễn Hữu
Đang kêu lên: “Ối giời, thảo nào mời ra làm cố vấn tối cao. Cao quá kìa!” Linh
mục cười: “Mấy hôm họp Quốc hội được 'văn hóa cao' có cá thịt vào bụng nó mới
vô kỷ luật thế.”
“Văn hóa
cao” nghĩa là ăn có thịt cá. Đến mức khốn nạn nào đó, cờ soái văn hóa nhảy sang
cắm vào miếng thịt.
Tố Hữu một
trưa dậy ra suối giặt quần đùi. Ca cẩm với Kim Lân:
- Xuân Diệu nó mó máy mà tuột
bu nó mất xích, mệt quá! Mà hai hôm nay lại cơm ăn toàn với măng.
Hai chuyện
trên đây nằm trong danh mục tiếu lâm có thật. Còn một chuyện không rõ thực hư.
Năm 1950,
quân chí nguyện Trung Quốc kháng Mỹ viện Triều (Triều Tiên) với tổng tư lệnh là
Nguyên soái Bành Đức Hoài, tên tuổi mấy vị nguyên soái Bát Nhất bỗng nổi như cồn
trong an toàn khu. Ca ngợi nức lòng, nhắc đến còn nhiều hơn Mao và Lưu Thiếu Kỳ.
Chúng tôi nghe được một chuyện về Chu Đức: cái của ông dài quá xá, trên đường vạn
lý trường chinh khi đại tiện, ngài cứ phải lấy tay bưng lên không thì dính bê
dính bết các thứ bẩn thỉu. Đúng không? Ai biết! Mà ai ở ta có thể biết? Loại
suy dần thì còn hai vị có hoạt động lâu và sâu sát với bạn là Nguyễn Sơn và
Bác. Chả hiểu sao đều thiên về khả năng Bác là người phổ biến sự tích kia và thế
rồi tin xái cổ...
Đến đây đã
có thể rút ra kết luận rằng càng gần sự thật thì càng nhiều dân chủ và ngược lại
- càng nhiều dân chủ càng gần sự thật - được chưa? Chưa đánh thông biên giới
phía bắc, các cố vấn Trung Cộng chưa sang, còn phong cách dân chủ của cộng sản
Pháp...
(còn tiếp)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét