NHỮNG CÂY BÀNG BIẾN MẤT

Cây bàng cách cửa nhà tôi khoảng 15 mét thân to bằng thùng gánh nước, lá bàng mùa hè xanh mướt, không tia nắng nào lọt được qua tán cây. Cây bàng ấy rất ít quả, chúng tôi gọi nó là cây bàng đực.

Năm tôi hơn 10 tuổi, quanh nhà tôi rất nhiều cây bàng. Dọc đầu đường Nguyễn Hữu Huân các cây bàng cứ san sát, trước cửa mỗi nhà là một cây bàng. Bọn trẻ chúng tôi đặt tên cây bàng theo tên chủ nhà trước cửa.

Phố Nguyễn Hữu Huân ngày đó người già vẫn quen mồm gọi là phố Phan Thanh Giản, một vị quan thời Nguyễn, Việt Minh về tiếp quản thủ đô thì đổi tên vì cho rằng Phan Thanh Giản chủ trương ký hoà ước với Pháp. Một nửa ngõ Phất Lộc là mặt sau của đoạn đầu phố Nguyễn Hữu Huân, từ số nhà 2 đến số nhà 36 thì phải.

Suốt dọc đoạn đó toàn là cây bàng xen lẫn xà cừ, bọn trẻ chúng tôi thuộc đặc tính từng cây. Chỉ có cây bàng nhà Phúc Lâm ở 24 Nguyễn Hữu Huân là sai quả nhất trong dãy bên chẵn. Ông bà Phúc Lâm làm nghề buôn bán vành, lốp, nan hoa xe thồ, xích lô. Nghề đó dạo ấy làm ăn phát đạt vì cả xe thồ, xích lô là phương tiện chủ lực vận chuyển bấy giờ.

Các chủ cây bàng, tức nhà có cây bàng trước cửa thường cấm chúng tôi trèo. Bởi thế mỗi lần trèo như một lần tập kích. Chúng tôi đảo đi, đảo lại thấy họ lỡ đễnh là ôm thân cây nhoi nhoắng cái đã lên cao. Lúc mà đã lên cây rồi thì không bị đuổi nữa, vì người ta sợ chúng tôi ngã. Khi ấy người lớn chỉ năn nỉ ngọt ngào là hái nhanh nhanh rồi xuống nhé.

Tôi và thằng An nhà Bính và thằng Phong Loe trèo giỏi nhất. Chúng tôi trèo lên trên cây bàng, ở trên đó hàng tiếng đồng hồ, ngồi vắt vẻo nhấp nháp bàng và tán chuyện, ngắm những mái nhà, cửa sổ và người đi lại phía dưới. Bọn ở dưới thì tăm tia phía nào cây bàng có quả chín thông báo cho chúng tôi vặt. Nhiều chùm bàng chín ở dưới lại nhìn thấy dễ hơn là khi bạn ở trên cây. Vặt được chùm như thế, chúng tôi sẽ thả xuống chia phần cho bọn ở dưới.

Trên cây bàng là một chòi quan sát thú vị, khi trời xanh trong chúng tôi nhìn được cả dãy núi xa xa mờ mờ phía Tam Đảo, trên cây bàng còn có bọ ngựa, bọ xít, sâu róm, và tổ chim. Có loại chim nào đó kéo hai cái lá bàng to lại với nhau và khâu viền mép hai lá dính vào nhau thành tổ. Vết khâu như người thợ may vụng về nhưng vẫn chắc chắn.

Bàng có nhiều loại, thích nhất loại mà vỏ dày, ăn thơm, ngọt, hột bàng đỏ sẫm. Chúng tôi gọi đó là bàng đào.

Nhưng những cây bàng bên phố Hàng Muối thì sai hơn cả. Hồi ấy phố Hàng Muối, Hàng Tre bị ngăn lại bởi nhà máy cơ khí Đồng Tháp. Nó trở thành phố cụt, luôn vắng hoe. Mỗi tội bên đó cây nào cũng cao ngất ngưởng, những cái cây ở ngõ Bạch Thái Bưởi (cái ngõ Nguyễn Hữu Huân bây giờ) là cao nhất, chúng tôi chưa trèo ở đấy bao giờ. Các cây bàng ở đó thuộc loại lâu đời, già cỗi, quả ít, cành cao chót vót.

Chúng tôi đi oanh tạc hàng ngày vào mùa bàng, từ phố Hàng Chĩnh sang Mã Mây, qua Hàng Bạc rồi lượn sang Hàng Vôi quay về Nguyễn Hữu Huân. Cứ mỗi ngày một cây rồi vòng lại. Bên Mã Mây có cây bàng nhà phở Thấu rất nhiều quả, và cây bàng nhà bà Chột bán dưa cà mắm muối (cái nhà bây giờ thành nhà cổ cho khách tham quan). Nhà phở Thấu hẹp, bày bàn ghế cho khách ăn phở ngoài hè, chúng tôi trèo cây lấy bàng, có lúc làm rơi bàng xuống, may là chưa bao giờ trúng đầu khách hay vào bát phở. Hai anh con trai nhà đó là anh Tiến, anh Thịnh cũng hiền. Lúc nào bọn tôi trèo được lên rồi thì họ cũng chẳng quát nữa.

Thằng Phúc con bà Mi béo không trèo cây. Nó thửa cây sào dài đầu có cái móc sắt để ngoáy vào chùm bàng vặn rồi giật xuống. Nhưng như thế bàng rơi xuống đất giập nát, mà như thế bàng xanh, bàng ương hay chín đều rụng cả chùm.  Hoặc như thằng Bằng nó chỉ đứng dưới nhằm chùm nào ưng ý để gân sức ném dép lên cây. Dũng Tễu thì bắn ná cao su, các kiểu đó cũng chả hiệu quả. Trèo lên cây lựa kỹ từng quả chín nứt, chín vàng, ngưỉ thấy mùi thơm, vặt ăn ngay tại trên cây. Thừa thì cho vào bụng. Bụng ở đây là áo may ô , vạt áo bỏ vào quần, thế là thành chỗ đựng hàng chục quả. Lúc xuống tha hồ phân phát đầy vẻ đàn anh cho bọn đứng dưới.

Một lần tôi và thằng An Bính trèo cây bàng ở cuối phố Hàng Chĩnh, chỗ giáp Mã Mây, trước cửa hàng tổ phục vụ hợp tác xã bán nước sôi và bán phở mà nước dùng cũng trong như nước sôi. Đang trèo bị công an hộ tịch chỗ đó gọi xuống, bắt vào đồn, giam mấy tiếng. Đấy hình như là lần đầu tiên tôi bị bắt tù. Đến chiều hai thằng viết bản kiểm điểm, xin hứa không tái phạm rồi về.

Lúc vào cấp ba, thỉnh thoảng tôi vẫn còn trèo bàng. Một lần trèo ở chỗ Nguyễn Siêu, gặp bạn Hạnh cùng trường Trần Phú nhà ở đó thấy tôi trèo, bạn ấy ngỡ ngàng nhìn như không ngờ tôi trẻ con đến thế. Từ đó thấy ngượng tôi thôi không trèo nữa. Bạn Hạnh thi cấp ba cùng, được tôi cho nhìn bài, bạn ấy thi đỗ. Hôm tựu trường bạn ấy đến gần cảm ơn, bạn ấy nhìn tôi có vẻ rất nể nang, lần nào gặp cũng cười chào thân thiện. Con gái vào cấp ba thì ra dáng thiếu nữ lắm rồi, nên khi bạn ấy nhìn thấy tôi quần đùi, chân đất, áo may ô trèo bàng với từng quả gặm thì ngạc nhiên là phải thôi.

Nhoằng cái thời gian trôi, mười năm rồi hai mươi năm. Bỗng nhiên một hôm ngồi vỉa hè chỗ nhà bà Phúc Áp uống nước trè, chợt nhận ra cả dãy đầu phố Nguyễn Hữu Huân chỉ còn lại một hai cây bàng. Lẩn thẩn ngồi kiểm đếm thì đã thấy biến mất bao nhiêu cây bàng và cây xà cừ. Hỏi ra thì mới biết người ta chặt. Ngày trước nhà mặt tiền không quan trọng, ít cửa hàng, cửa hiệu nên chả ai để ý cây chiếm diện tích. Trái lại người ta mừng có cây trước cửa để che bóng mát mùa hè. Giờ cái nhà có cửa hàng mặt tiền vài mét giá thuê đến chục triệu. Mà cửa hàng, cửa hiệu cần chỗ để xe, cần tầm nhìn thoáng... hế là bằng mọi cách người ta chặt, đốn hết tất cả các cây trước cửa. Những vỉa hè vắng lặng, rộng thênh thang để chúng tôi chơi đá bóng, ném ống bơ khi xưa giờ chật cứng xe gắn máy xếp ken nhau.

Hà Nội 36 phố phường của tôi ngày thơ là những cây bàng trên hè các con phố nhỏ có chữ Hàng, những cây bàng vươn ra giữa con phố nhỏ, tán cây bên này chạm tán cây bên kia. Khi nắng hè đổ xuống qua tán cây chạm tới đường thành những đốm nắng đung đưa. Những chiếc xe đạp lẻ loi kêu kin kít đi qua, những tiếng rao của người bán hàng rong khi dừng chân dưới gốc cây bàng. Tiếng rao của ông tào phở già, chân ông đi đôi dép lốp, tay ông cầm quạt nan phe phẩy. Ông mặc áo nâu, vắng khách ông hay ngồi bấm đốt tay tính nhẩm gì đó. Ông hay ngồi ở cây bàng trước cửa nhà tôi, đó làm trạm dừng chân của ông trong ngày.

Bây giờ thì ông tào phở già chắc đã chết, năm đó ông cũng khoảng 70 tuổi. Những cây bàng biến mất. Đứa bé trèo bàng thưở ấy như tôi thành người viễn xứ trong một học bổng dành cho những ''nhà văn lưu vong''.

Ở chỗ tôi bây giờ mùa đông, những cành cây trơ trụi. Y như những cây bàng quanh nhà tôi vào mùa đông, chúng cũng trơ trụi và khẳng khiu như thế.

Tôi ước ngày nào đó trở về quê hương, thấy một Hà Nôị vắng vẻ, yên tĩnh trong buổi trưa hè nắng chan hòa. Tôi ngồi dưới gốc cây bàng, đợi những cơn gió mát thoảng qua và đợi ông tào phở dừng chân. Trong lúc đợi ông mang đến bát tào phở trắng mịn, ngọt ngào và mát mẻ. Tôi sẽ ngước nhìn xem có chùm bàng nào chín, tôi giờ chắc chả còn gân sức để trèo, vậy tôi sẽ cởi giày để ném chùm bàng chín nhất. Nhặt những quả bàng rụng dập nát, tôi chùi vào áo mình và thưởng thức vị thơm, nhọt, hơi chát trong miệng. Ăn hết cùi còn trơ cái hột đỏ lựng, tôi sẽ tìm hòn gạch đập vỡ hột lấy cái nhân trắng bên trong, ăn vị bùi bùi, ngầy ngậy.

Nhưng hình như quanh nhà tôi, giờ chả còn cây bàng nào.

(Người Buôn Gió)